Wat is betulinezuur? Betulinezuur is een plantaardige stof die met name in grote hoeveelheden terug te vinden is in berkenbast. Het natuurlijke zuur is een zogenaamde pentacyclische triterpenoïde, waarvan onderzoekers hebben vastgesteld dat het een krachtige antioxidant is die antibacteriële, antivirale en ontstekingsremmende eigenschappen zou hebben. Daarnaast is ontdekt dat de stof weefsels in het lichaam beschermt en dat het een kanker remmende werking zou kunnen hebben. Onderzoeken die dit aantonen zijn vooralsnog vooral op muizen en niet op mensen uitgevoerd. Een lichaamscel hoort zichzelf te vernietigen (apoptose) wanneer hierin onherstelbare DNA-schade is opgetreden. Bij kankercellen is het natuurlijke systeem dat zorgt voor apoptose van een cel verstoord waardoor de gecontroleerde afbraak van de cel niet plaatsvindt, en een gemuteerde cel zich verder kan delen. Van betulinezuur is aangetoond dat dit het enzym topoisomerase blokkeert, waardoor apoptose wordt gestimuleerd. Werking betulinezuur Sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw wordt er veel onderzoek gedaan naar de werking van betulinezuur. Uit die onderzoeken is inmiddels naar voren gekomen dat betulinezuur ingezet kan worden ter behandeling van diverse soorten kanker, waaronder borst-, lever-, maag-, prostaat-, long- en baarmoederhalskanker. Maar betulinezuur heeft niet alleen een kanker remmende werking. Uit diverse onderzoeken is tevens gebleken dat betulinezuur kan helpen ter behandeling van dikkedarmontsteking en de ziekte van Crohn, omdat het zuur een krachtige antioxidant is en de oxidatieve stress die zorgt voor schade en ontsteking in het lichaam dus vermindert. Ook zijn er sterke aanwijzingen dat betulinezuur kan helpen de bloedsuikerspiegel te verlagen en dus een goed natuurlijk medicijn kan zijn voor mensen met diabetes type 2 of pre-diabetes. Een bewerkte stof uit berkenbast kan als basis dienen voor nieuwe kankermedicijnen. De stof, betulinezuur, schaadt vooral kankercellen en heeft, in tegenstelling tot chemotherapie, weinig invloed op gezonde cellen. Dat stelt onderzoeker Lisette Potze in haar proefschrift. Betuline voorkomt dat muizen en insecten aan de bomen knagen. Via een simpele scheikundige bewerking is het om te zetten in betulinezuur. Dat betulinezuur mogelijk een effect heeft op kanker was al bekend, maar hoe de stof kankercellen aanpakt, was onduidelijk. Potze heeft dat mechanisme ontrafeld. Hiervoor gebruikte zij gekweekte cellen, die ze een dosis betulinezuur toediende. Vervolgens onderzocht ze welke chemische processen in de cel veranderen door de stof. Potze ontdekte dat betulinezuur de mitochondriën aantast, de ‘energiecentrales’ van de cel. De centrales bestaan deels uit membranen, die opgebouwd zijn uit vetten. Deze kunnen verzadigd of onverzadigd zijn. Onverzadigde vetten houden het membraan soepel. Zijn de vetten echter verzadigd, dan verstart het membraan, wat tot lekken kan leiden en uiteindelijk dodelijk is voor de cel. ‘Normaal zorgt een enzym in de cel ervoor dat vetten onverzadigd zijn, maar dit enzym wordt geremd door betulinezuur’, zegt Potze. Mooi aan het betulinezuur is dat het voornamelijk effect heeft op kankercellen en gezonde cellen met rust laat. Gezonde cellen halen vetten voornamelijk uit externe bronnen zoals voeding. Deze zijn veelal onverzadigd. Maar kankercellen produceren vooral zelf verzadigde vetten, om snelle celdeling mogelijk te maken. Hierdoor zijn ze veel afhankelijker van het enzym dan gezonde cellen, zegt Potze. ‘Het is alsof de kankercellen verslaafd zijn aan het enzym dat je bij ze weghaalt.’ Lastig Lastig aan het betulinezuur is dat het niet oplosbaar is in water. Inmiddels heeft een Belgische professor daar een oplossing voor gevonden door de betulinezuur te binden aan cholesterol en deze dan bij hoge temperatuur op te lossen in een olie. Wetenschappelijke publicaties Publicaties over de betulinezuur onderzoeken verschenen in de diverse gerenommeerde wetenschappelijke tijdschriften: Betulinezuur, artikel over de werking van betulinezuur om kankercellen te doden. Verschenen in Cell Death and Disease. Betulinezuur heeft in vitro (dwz in plastic kweekschalen) een sterke celdodende activiteit op de cellen van alle veelvoorkomende kankersoorten, terwijl gezonde cellen juist goed tegen de stof kunnen. Gepubliceerd in het tijdschrift Cancer Letters. Betulinezuur werkt via een bijzonder mechanisme van tumorceldood, dat onafhankelijk is van bepaalde moleculen in het klassieke mechanisme van apoptose (geprogrammeerde celdood). Hierdoor maakt de stof ook kankercellen dood die resistent zijn tegen andere chemotherapeutica. Gepubliceerd in het tijdschrift Apoptosis. Betulinezuur is in vivo, in experimenten in muizen, zeer goed in staat om de groei van tumoren sterk te vertragen, zodanig dat de overleving van de muizen sterk wordt vergroot. Belangrijk is dat er geen enkel toxisch bijeffect in de muizen gevonden konden worden. Voor dit onderzoek is het betulinezuur eerst ingebouwd in vetbolletjes (liposomen), omdat het dan – na inspuiting – via de bloedbaan bij de tumor kan komen. Gepubliceerd in het tijdschrift Anticancer Drugs. Recent is de belangrijke ontdekking gedaan dat betulinezuur ingrijpt op de vetstofwisseling van cellen. Ten gevolge van hun grote behoefte aan nieuwe bouwstenen hebben kankercellen een andere vetstofwisseling en vetsamenstelling dan gezonde cellen en zijn daardoor veel gevoeliger dan gezonde cellen voor de stof. Betulinezuur verandert in kankercellen de vetsamenstelling van het membraan van de erg belangrijke energiefabriekjes van de cel (de mitochondriën), waardoor de mitochondriën niet meer goed werken en de kankercel doodgaat. Daarmee is door het onderzoek naar betulinezuur een achilleshiel van de kankercel blootgelegd, waarop de kanker kan worden aangevallen, zonder aan de aanval te kunnen ontsnappen. Lisette Potze is in november 2015 gepromoveerd op dit onderzoek naar ‘Mechanisms of Betulinic acid-induced cell death’. Haar onderzoek leidt mogelijk tot de ontwikkeling van nieuwe medicijnen voor de behandeling van kanker. De Volkskrant besteedde aandacht aan dit onderzoek. Betulinezuur (Betuline Acid) onderzoeken Titel betulinezuur onderzoek:‘Inventory of the anti-cancer efficacy of the plant-derived compound Betunic acid and clarification of the mechanisms underlying its induction of tumor-specific apoptosis’. Betulinic Acid-induced Tumor Killing‘. Vervolgstudie: ‘Applicability and mechanisms of Betulinic Acid-induced cell death’. Uitgevoerd aan het Academisch Medisch Centrum Amsterdam, afd. Laboratory of Experimental Oncology and Radiobiololy (LEXOR) CEMM, onder leiding van professor Jan-Paul Medema. Proefschriften: Franziska Müllauer, ‘Betulinic Acid Induced Tumor Killing’, 2011 Lisette Potze, ‘Mechanisms of Betulinic acid-induced cell death’, 2015
